Darwins ontdekking

Hij is tweeëntwintig als Charles Darwin de kans krijgt mee te gaan met een verkenningsschip van de Britse marine. De reis van bijna vijf jaar gaat via de kusten van Zuid-Amerika rond de wereld. Onderweg verzamelt en beschrijft Darwin alle mogelijke planten, dieren en fossielen. Zijn verdere leven blijft hij natuuronderzoeker. Hij ziet talloze aanwijzingen voor een evolutionair ontstaan van soorten. Daarin was hij overigens niet de eerste.

Al eerder dan Darwin waren er onderzoekers overtuigd van een evolutionaire geschiedenis van soorten. In 1809 had de Franse bioloog Jean-Baptiste de Lamarck zelfs al een evolutietheorie geformuleerd. Later ontdekte Darwin het principe van natuurlijke selectie. Hij publiceerde er pas over toen hij wist dat een andere natuuronderzoeker, Alfred Russel Wallace, dit ook had ontdekt. In 1859 - hij is dan vijftig - verschijnt zijn boek over evolutie door natuurlijke selectie (On the origin of species by means of natural selection, or the preservation of favoured races in the struggle for life).

Na publicatie van The Origin werd evolutie algemeen geaccepteerd. Acceptatie van Darwins evolutie-theorie volgde pas in de twintigste eeuw. De nieuwe inzichten in overerving van eigenschappen en het ontstaan van mutaties paste goed in de theorie van Darwin (en niet in die van De Lamarck). Nu, anderhalve eeuw later, is de moderne evolutietheorie de enige wetenschappelijk onderbouwde verklaring voor de ontwikkeling van het leven.

Wetenschappelijke theorie

Het woord 'theorie' heeft in het dagelijks taalgebruik een andere betekenis dan in de wetenschap. Gewoonlijk bedoelen we met theorie zoiets als een mogelijke verklaring of een vermoeden. Bijvoorbeeld bij een moordonderzoek naar de dader en het motief. Een wetenschappelijke theorie is iets anders. Dat is een verklaring die ondersteund wordt door feiten (waarnemingen) en logische argumenten. Eén tegenbewijs is daarbij een serieus probleem. Wetenschappelijke theorieën geven de best mogelijke beschrijvingen van de werkelijkheid.

Wetenschappelijke theorieën geven niet alleen verklaringen voor natuurverschijnselen, ze zijn ook bruikbaar bij het voorspellen van nieuwe onderzoeksresultaten. Een bekend voorbeeld is de vondst van de 'visvoeter' Tiktaalik na een gerichte zoekactie. De onderzoekers vonden in 2004, na een aantal zomers hakken en graven, precies wat ze zochten (zie site en boek) Ze wisten namelijk:

• dat de oudste bekende fossielen van gewervelde landdieren (salamanderachtige amfibieën) 365 miljoen jaar oud zijn,

• dat alle gevonden fossielen van gewervelde dieren in 385 miljoen jaar oud gesteente afkomstig zijn van vissen,

• dat ze voor een tussenvorm moesten zoeken in gesteenten van circa 375 miljoen jaar oud, gevormd op een plek waar in die tijd land en water aan elkaar grensden,

• dat zo'n gebied zich in Noord-Canada bevindt en dat dit gebied nog niet eerder op fossielen was onderzocht.

De evolutietheorie is daarom net zo wetenschappelijk als bijvoorbeeld de atoomtheorie (Bohr), de relativiteitstheorie (Einstein), de theorie van continentverschuiving (Wegener) of de theorie van ziekteverwekkers (Pasteur).

Geen alternatief

De moderne evolutietheorie is de enige die een wetenschappelijke verklaring biedt voor evolutie. Er bestaan dus geen alternatieve, wetenschappelijke theorieën voor het ontstaan van soorten. Dergelijke ideeën leven wel bij veel mensen. Zij zijn ervan overtuigd dat een schepper of een 'intelligentie' zich bemoeit met evolutie. Of zelfs dat evolutie niet bestaat en alle soorten zijn geschapen. Dit soort beweringen zijn echter nooit te lezen in de wetenschappelijke literatuur. Daarin komen alleen artikelen die door vakgenoten (peers) zijn beoordeeld op wetenschappelijkheid. Zij hebben verstand van het onderwerp en kunnen dus beoordelen of alle beweringen van de auteur zijn onderbouwd en getest op juistheid.

Over schepping of welke andere bovennatuurlijke gebeurtenis dan ook kan de natuurwetenschap niets zeggen. Er bestaat namelijk geen manier om die te onderzoeken. Wetenschappelijk onderzoek naar verklaringen kent dan ook maar twee mogelijke uitkomsten: géén verklaring of een natuurlijke verklaring. Eeuwen van wetenschappelijk onderzoek heeft dan ook alleen maar natuurlijke verklaringen opgeleverd. En natuurlijk een heleboel nieuwe vragen.

In 2018 heeft een groep Nederlandse wetenschappers, waaronder theologen, zich uitgesproken over de relatie tussen wetenschap en levensbeschouwing. In deze zogeheten Leidse Verklaring over Evolutie en Religie stellen zij onder meer:
religieuze claims moeten niet boven gevestigde wetenschappelijke claims worden geplaatst.

Geen bewijs

Wetenschappers zijn voortdurend met elkaar in discussie. Omdat ze het niet over alles eens zijn en er nog vele vraagstukken bestaan, zou je kunnen denken dat er ook een mogelijkheid is voor een bovennatuurlijke verklaring. Dat is een bekende drogreden of denkfout, die bekend staat als het 'argument van onwetendheid'. Een gebrek aan bewijs voor het een is namelijk geen bewijs voor het ander. Anders gezegd:

• als jij iets niet kunt verklaren, wil dat nog niet zeggen dat niemand het kan verklaren;

• als men iets niet kan verklaren, wil dat nog niet zeggen dat men het nooit kan verklaren;

• als niemand er een verklaring voor weet, wil dat nog niet zeggen dat er geen verklaring voor bestaat;

• als er geen natuurlijke verklaring voor is, wil dat nog niet zeggen dat er een bovennatuurlijke verklaring voor moet zijn.

Je hebt misschien wel eens gehoord dat de evolutietheorie nooit is bewezen. Dat klopt: wetenschappelijke theorieën zijn namelijk nooit te bewijzen. Daarom zijn het ook theorieën en geen feiten. Het gaat er echter niet om of een theorie juist is maar of deze het beste van alle ideeën is. Wetenschappers willen namelijk alleen met de beste theorieën werken. En biologen vinden de evolutietheorie van Darwin het beste idee ooit.